Астана. 18 қазан. ҚазТАГ – Валентина Владимирская. Биржалық емес ИПҚ-лар қалай жұмыс істейді және олармен байланысу керек пе? Инвестициялық пай қорын (ИПҚ) инвесторлардың активтері сақталатын сейфпен салыстыруға болады: ақша, жылжымайтын мүлік, бағалы қағаздар, АҚ-дағы үлестер және басқалары. Қордың активтері басқарушы компанияның инвестициялық стратегияны сақтауын бақылайтын тәуелсіз банкте (кастодианда) сақталады.
Пай — бұл инвестициялық қорға қатысу үлесін растайтын бағалы қағаз, қордағы мүліктің шартты үлесі.
Сейфтегі мүлікті басқарушы компания (БК) басқарады. Оның міндеті – пай салушыларға ақша табу, және ол активтерді басқарады: мүлікті жалға береді, қарыз береді, бағалы қағаздарды, валютаны, акцияларды сатады және сатып алады.
БК қызметі ақылы. Басқарушы компанияға қордағы оның пайларының бағасының қымбаттағаны тиімді - бұл жаңа пай салушылары тарту үшін ең жақсы жарнама.
Акционерлер неғұрлым көп болса, басқарушы компанияның активтері соғұрлым көп болады және ол өз жұмысы үшін соғұрлым көп ақша алады. Басқарушы компания акционерлердің активтері үшін заң алдында жауап береді, сондықтан ол оларды тектен – тек сата алмайды, ақшаны алып, жоқ болып кете алмайды.
Акционер немесе пай салушы болғанға дейін инвестор қорды сенімгерлік басқару ережелерін (ҚСБ) зерттейді, содан кейін ақшаны немесе басқа мүлікті БК басқаруына береді. Ол акционерлердің ортақ үлестік меншігіне айналады.
Пай салушылар әртүрлі қорларға инвестиция салады, ал БК оларды акционерге ақша табу арқылы басқарады. Әр түрлі пай салушылар бір қорға ақша сала алады. Қорлар әртүрлі активтерге инвестиция салады.
Бір басқарушы компания әр түрлі ИПҚ-ларды басқара алады, ай сайын әр ИПҚ-дан сыйақыға қаражаттың бір бөлігін алады.
Бағалы қағаздардың орталық депозитарийі (БҚОД) – бұл БҚ бойынша құқықтары мен Қазақстан ауқымында олармен жүргізілетін операциялардың орталықтандырылған есебін жүргізетін ұйым. Сонымен қатар, ол қағаздардың сақталуын қамтамасыз етеді және бағалы қағаздармен жасалған мәмілелер туралы кез-келген ақпаратты жедел тіркейді.
БК және БҚОБ Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігінің (ҚНРДА) бақылауында: оған қорлардың есептілігін тапсырады, түскен сұраныс бойынша ақпарат береді, барлық НҚА-ны сақтайды. ҚНРДА акционерлердің мүддесі үшін БК әрекеттерін бақылайды.
Қазақстанның ұжымдық инвестициялау нарығында 2024 жылғы 1 қыркүйектегі жағдай бойынша, ҚНРДА деректеріне сәцкес, 54 ИПҚ жұмыс істеді: 25-і аралық, 28-і жабық және біреуі ашық. Нарықтағы басқарудағы активтер тамыз айында өсті, мысалы, 3,3% - ға немесе Т9,6 млрд-қа, негізінен ҚР эмитенттерінің мемлекеттік емес БҚ Т4,4 млрд-қа жеке инвестфондпен сатып алу есебінен және 2024 жылғы 1 қыркүйекке Т298 млрд. болды. "Қомақты үлесін" – Т258,3 млрд. немесе ИПҚ активтерінің 86,7% - бағалы қағаздар портфелі құраған.
Бағалы қағаздар нарығында 21 инвестициялық портфельді басқарушы компания және үш инфрақұрылымдық ұйым жұмыс істеді: KASE, KASE клирингтік орталығы және бірыңғай тіркеуші және сауда репозиторийі функцияларын орындайтын БҚОД. БҚОД номиналды ұстау жүйесіндегі шоттар саны шамамен 3,3 миллионға дейін өсті.
ETF қорлары (Exchange traded Force) және биржалық ИПҚ - бұл ұжымдық инвестициялаудың ең танымал құралдары.
BCC Invest инвестициялық пай қорларының өнім менеджері Артем Малых ETF пен ИПҚ-ларды салыстыру олардың инвестициялық стратегиясы мен салалық экспозициясы (инвестордың белгілі бір активке немесе нарыққа бөлінген капитал көлемі – ҚазТАГ), яғни, мысалы, долларлық ETF немесе тұрақты кірістілік құралдарына экспозициясы бар қорлар немесе белгілі бір салалардағы компаниялардың акциялар экспозициясы тұрғысынан орынды деп санайды. Сонда ИПҚ-лардың ерекшелігі – портфельді белсенді басқару.
Биржада листингі жоқ (биржалық емес ) пайлық қорлар ETF-тен әлдеқайда ерекше болып келеді. Олардың пайларын ұйымдасқан нарықтан тыс жерде немесе оларды шығарған БК-мен ғана сатуға болады, бұл пайлардың өтімділігін төмен етеді.
Бұл құралдардың тәуекелдері де өте ұқсас:
* активтердің құбылмалылығы;
* Эмитенттің қорлар құрамындағы активтер бойынша дефолт тәуекелі;
* БК лицензиясынан айыру тәуекелі.
Қазақстандық қорлардың ірі халықаралық провайдерлердің ETF-нен айырмашылығы-басқарудағы активтер мөлшерінде және мамандану деңгейінде. Біздің қорлар аз мамандандырылған, өсу әлеуеті жоғары және болжамды қаржылық нәтижелері бар негізгі салаларға бағытталған. Олар портфельді белсенді басқарумен ерекшеленеді.
Табысқа кепілдік берілмейді, бірақ мемлекеттің құқықтық өрісінде жасалған тиісті құралдарға салынған кезде тәуекелдер аз болады. Қорлар портфельдерді әртараптандырады және активтерді басқарады, бұл тәуекелдерді азайтуға мүмкіндік береді – кейбіреулерінің құнының төмендеуі басқа активтердің өсуімен өтеледі, құлдырауға бара жатқандарынан уақытында құтылып, жоғары өсуді көрсеткендерді сатып алады.
Сондай-ақ, нарықтың жергілікті құлдырауымен де күреседі. Мәселен, 2022 жылдың көктемінде геосаяси және сыртқы экономикалық тәуекелдерге жауап ретінде BCC Invest басқаратын қорлар портфелін белсенді қайта теңгерімдеу "ақылға қонымды теңгерім" қорының кірістілігін 9,67% – ға, ал бір жылдан кейін – жылдық 16,30% - ға, "валюталық" қорының 2023 жылдың қорытындысы бойынша-13,46% - ға алуға мүмкіндік берді, дейді Малых.
Ашық, аралық және жабық ИПҚ-да пайлардан қалай ақша табуға болады
Қорлардың әртүрлі түрлерінде пайларды сатып алу және өтеу үшін әртүрлі мерзімдер белгіленеді:
* Ашық қорларды кез келген уақытта сатып алуға-сатуға болады;
* Аралық қорларды белгілі бір уақыт аралығында сатып алуға болады және пайларды өтеу қиынырақ;
* Жабық қорлар-тек қорды қалыптастыру процесінде немесе пайларды қосымша беру сәтінде, БК бұйрық шығарған және рәсімдер жүргізген кезде, баж төлеп, ҚДБ-ға өзгерістер енгізген кезде және БК мен инвестор қорға қандай мүлік түсетінін келіскен кезде және пайларды өтеу қиын;
* Биржалық емес ИПҚ-ның пайларын басқа инвесторға сатып алуға немесе сатуға болады. Пайларды сатудан жоғары табыс табу үшін қаржы форумдарында сатып алушыларды іздеп, делдалдар-инвестициялық компанияларды тарту керек. Қарапайым сатып алу-сату шартын жасаңыз және оны тіркеушіге ұсыныңыз. Егер іздеуге уақыт болмаса-БК-да пайларды өтеуге өтінім жазыңыз. Олар ағымдағы құны бойынша төленеді, саудаласады және бұдан былай ақша таба алмайды.
Пайларды сатып алуды жеңілдету үшін ірі инвестициялық компаниялардың көптеген қорлары Қазақстан қор биржасында (KASE) листингке алынады және брокерлік шоты бар кез келген инвестор биржада қорлардың пайларын сатып алады -сата алады.
Пайларды арзандаған кезде сатып алуға және қымбаттаған кезде сатуға болады. Пайдың ағымдағы құны және нарықтық құны бар: ағымдағы құны құжаттарда және БК сайтында тіркелген, нарықтық – көптеген факторларға, соның ішінде ақпараттық фонға байланысты. Мұнда – сіздің қалай саудаласатыныңызға байланысты.
Мысалы, сізде жабық ИПҚ-ның пайлары бар, оның активтері-тұрғын үй. Жылжымайтын мүлік нарығы бойынша статистика пайда болды-нарық құлдырады. Бұл дегеніміз, Қордың иелігіндегі тұрғын үй құны және сіздің үлестеріңіз бір-екі айдан кейін төмендейді. Егер сіз осы сәтте өз пайларыңызды сатсаңыз, онда олардың нарықтық бағасы ағымдағы бағадан төмен болады.
Немесе: сіз сатып алған ИПҚ мұнай компанияларының акцияларына инвестиция салды. Баррельдің бағасы көтеріліп, мұнай секторын сүйреуде. Егер сіз осы сәтте пайларды сатсаңыз, олар ағымдағы құннан жоғары сатып алынады.
Кірістілік болжамы
ИПҚ-ларда кірістілікке кепілдік берілмейді және ол көптеген факторларға байланысты: басқарушының тәжірибесі, экономикада болып жатқан процестерді түсіну, маусымдық, дағдарыстар, валюта бағамдары, мұнай бағасы. Бір Қордың инвестициялау нәтижелері жылдан жылға әр түрлі болады. Кейбір ИПҚ-лар бір жыл ішінде 20% - дан астам табыс әкелуі мүмкін, ал кейбіреулері шығынға әкелуі мүмкін, ал екінші жылы жағдай керісінше болуы мүмкін.
Артем Малых қордың өткен жылғы жоғары нәтижесіне сүйене отырып, келесі жылы табыстылығын болжау қиын деп санайды, бірақ әлемдік және елдегі нарықтың динамикасын, жекелеген салалардағы трендтерді қадағалап, сәйкесінше оның инвестициялық стратегиясын ескере отырып, қордың белгілі бір кірістілігіне сене аласыз.
Сонымен, BCC Invest қорларының портфельдерін басқарудың сәттілігі, оның пікірінше, инвестициялық стратегияны стратегиялық таңдаумен байланысты: 2022 жылдың аяғы мен 2023 жылдың басындағы корпоративтік және мемлекеттік облигацияларға тарихи жоғары кірістілік ставкалары тіркелді, олар орташа өлшенген купондық ставкасы 5%–дан жоғары қор портфелінің шамамен 80% -ын құрайды. "Валюталық" қордың облигациялар портфелінің 64% –ы бес жылға дейінгі ұзақтық (Инвестициялар толық қайтарылғанға дейінгі уақыт-ҚазТАГ) бар, яғни олар бойынша жоғары купондық мөлшерлеме оң қаржылық нәтижені қамтамасыз ете отырып, тағы бес жылға дейін төленетін болады.
Қалай болғанда да, алдымен инвестициялау көкжиегін, кірістілік пен тәуекел туралы тілектерді ескере отырып, қандай активтерге инвестициялау керектігін анықтау керек, содан кейін ғана нақты қорларды немесе басқа құралдарды таңдау керек.
ИПҚ-лардың артықшылықтары:
* депозиттер және облигациялармен салыстырғанда, мысалы, жоғары кірістілік болуы мүмкін;
* күн сайын ақшамен араласудың қажеті жоқ, мұны өзгерістерді бақылайтын, тәуекелдерді азайтуға және активтерді көбейтуге тырысатын мамандар жасайды;
* БК есептілікті жариялауға міндетті, сондай-ақ аралық және ашық ИПҚ активтерінің инвестициялық құрылымын ай сайын Қазақстан Ұлттық Банкі жариялайды;
* акционерлердің мүдделері қорғалған, БК ҚНРДА-да лицензия мен тіркеуді алады.
ИПҚ-лардың кемшіліктері:
* табысқа кепілдік берілмейді;
* басқару төлемдері үнемі өсіп отырады, әдетте олар 1 – ге дейін%;
* жабық қорларға кірудің жоғары шегі - іс жүзінде ол 1 млн теңгеден басталады, ал кейде пайлар Т50 млн - нан жарна кезінде, ашық қорларда жарна-төмен, тіпті Т10 мыңнан да берілуі мүмкін;
* БК неғұрлым үлкен және танымал болса, соғұрлым ол көп қаражат тарта алады және оның қызметтері бір клиентке шаққанда аз болады;
* БИПҚ-лар өтімділіктің жоғарылауына, шығындардың төмендеуіне және жалпы пайдаланудың қарапайымдылығына байланысты ИПҚ-ларға қарағанда қолайлы болып көрінеді.
Циклдің келесі мақаласында туынды қаржы құралдарына инвестициялар туралы әңгімелейтін боламын: жаһандық депозитарлық қолхаттар, фьючерстік және форвардтық келісімшарттар, валюталық своптар мен пайыздық своптар, опциондар, РЕПО операциялары.
Жаңадан келген инвесторларға арналған қызықты практикумдер циклі- пайдық инвестициялық қорлар және ETF
