Келімбетовтің наполеондық жоспарлары

Алматы. 5 ақпан. ҚазТАГ - Сергей Зелепухин. «Астана» Халықаралық қаржы орталығын құру туралы келіссөздер ұзақ уақыт бойы жалғасуда. Дегенмен, оның қандай да мақсаттық көрсеткіштері туралы ақпараттар соңғы кездерге дейін ресми шенеуніктерінен өте аз болды. Өткен аптада АХҚО менеджері Қайрат Келімбетов қаржы орталығының перспективалары туралы және инвесторларға арналған ресми тұсаукесер күні туралы айтып, құпиялылық парағын ашты.

Қағазда бәрі тегіс болды

«Егер 1 қаңтарда орталықтың ресми түрде туылғаны және оның барлық құрылымдары жұмыс істей бастаған болса, онда 5 шілдеде ашылу салтанаты немесе «тұсаукесер рәсімі» болады.
Мемлекет басшысы АҚШ-қа жасаған сапары кезінде және Давостағы халықаралық экономикалық форумға қатысушыларға арнап сөйлеген бейнефильмінде халықаралық қаржылық және инвестициялық қоғамдастық мүшелерін 4-5 шілдеде Astana finance days конференциясының аясында АХҚО ұлықтау рәсіміне қатысуға шақырды», - деді ол 31 қаңтарда үкіметтегі баспасөз мәслихатында.
Қ.Келімбетовтің басқа мәлімдемелеріне қарағанда, қаржы орталығының басшылығының жоспары – Наполеондық жоспар. Оның айтуынша, 10 жыл ішінде Қазақстанға жаңа қаржы орталығының көмегімен 40 миллиард доллар тартылатын болады, қазіргі уақытта 20 компанияға АХҚО сайтында тіркеуге өтінім берген.
«Жылдың соңына дейін бұл соманы 5-10 есеге арттыру жоспарланып отыр. Жылдың аяғында (...) барлық институттар (қаржы орталығы - ҚазТАГ) қазірдің өзінде тартылып, бекітіледі және тиісті сертификаттаудан өтеді, және көптеген компаниялар АХҚО-да тіркеудің бір бөлігі ретінде толық көлемде іс-шараларға кіріседі», - деп уәде берді ол.
Сондай-ақ, ол 15-20 жылдан кейін АХҚО әлемнің 30 ірі қаржы орталықтарына, ал 10 жыл ішінде - 20 Азия қаржы орталығында, ал алғашқы 3-5 жылда «жобалық қуаттылық» деңгейіне шығуға сенім білдірді.
Бұл дегеніміз, ол тек бір ғана өзі біледі дегенді аңғартса керек, өйткені ол жобалық қуаттылықпен не білдіретінін түсіндірмеді. Қаржыландыру көздері туралы айта келіп, Қ.Келімбетов 3-5 жыл ішінде қаржы орталығы өзін-өзі қамтамасыз етеді деп күтілуде.
«Абу-Даби сияқты жуық арада құрылған әлемдегі жетекші қаржылық орталықтар сияқты, біз 3-5 жылға бюджеттік қолдауға тәуелді болмауды жоспарлаудамыз, инвестицияларды тарту мүмкіндігіне байланысты боламыз. Біз келесі 3-5 жыл ішінде АХҚО жұмысының арқасында 3-тен 5 миллиард долларға дейін инвестиция тартылады деп болжап отырмыз, бұл пессимистік баға», - деді ол.
Бұл үшін қаржы орталығының көшбасшылары оны қалай орналастыру керектігін айтуға болады.
«АХҚО - Орталық Азия, Закавказья республикалары, Еуразиялық экономикалық одақ, Таяу Шығыс елдеріне, Батыс Қытай, Моңғолия және Еуропа елдерінің аумағы үшін қаржы орталығы», - делінген қаржы орталығының сайтында.


Тақияң тар болмасын

Әрине, АХҚО-ның жоғарғы басшылығының жоспарлары әдемі көрінеді және айтылғанда әдемі. Және олардың шамшылдығы әсерлі десек, демек, ештеңе айтпағанымыз. Бірақ өте әділ сауал бар: Тақия Сенькаға тар емес пе?
Мысалы, Қайрат Нематовичтің 15-20 жылдан кейін АХҚО әлемнің 30 ірі қаржы орталығына кіруіне өте сенімдігі таңдандырады.
Айта кету керек, Сингапурдың бұрынғы экс-премьер-министрі және Оңтүстік-Шығыс Азиядағы осы кішкентай елдегі экономикалық кереметтің әмбебап әйгілі «әкесі» Ли Куан Ю Қазақстанның қазіргі кездегі саяси басшылығының көптеген өкілдеріне ұнаған, сол кезде осындай ауқымды міндет қойған жоқ.
Негізсіз болмау үшін, біз оның «Үшінші әлемнен - біріншіге дейін. Сингапурдың тарихы 1965-2000» кітабынан қысқаша үзінді келтіреміз.
«1968 жылы «азиялық доллар» нарығындағы операциялар басталғаннан бергі жақсы басқарылатын халықаралық қаржы орталығы ретінде беделге ие болу үшін бізге 30 жыл керек болды», - деп жазады ол.
Яғни, Ли Куан Ю мырзаның жетекшілігімен Сингапурдың басшылығына 30 жылдан аса уақыт қажет болды, тек «халықаралық қаржы орталығының беделін қалыптастыруға», ал К.Келімбетов 15-20 жылдан кейін АХҚО 30 әлемдік қаржы орталығы қатарына кіреді, ал 10 жыл ішінде - 20 Азия қаржы орталығына айналамыз деп отыр.


Жоспар бар, бірақ мәселе мынада


Міне тағы да Сингапурдың экс басшысы кітабынан қызық бір үзінді, ол үзіндіде АХҚО басшылығының барлық жоспарын сызып тастамаса да, кем дегенде Қазақстанда статус-кво сақталған жағдайда олардың нәтижелі жүзеге асырылуына үлкен күмән келтіреді.
«Біздің қаржы орталығының дамуының негізі заң үстемдігі қағидасының сақталуы, тәуелсіз соттың және жыл сайын бюджетті профицитпен салыстырып отыратын, саналы макроэкономикалық саясатты жүргізетін тұрақты, құзырлы және адал үкіметтің болуы болатын. Соның нәтижесінде сингапурлық доллар тұрақты және мықты валютаға айналды, сөйтіп инфляция импортының алдын алды», - делінген онда.
Бұл ретте риторикалық сауал туындайды: Қазақстанда да осы жағдайлардың бәрі бар ма?
Егер заң үстемдігі қағидасының сақталу проблемасын АХҚО аясында халықаралық деңгейдегі соттарды тарта отырып, ағылшын құқығы негізінде әділ сотты жүзеге асыратын елдегі сот жүйесінің барлығынан бөлек және мамандандырылған соттың көмегімен шешу жоспарланса, қалғаны үлкен уайым болып отыр.
Жоқ біз үкіметтің құзырлық және адалдық деңгейін талқыламаймыз, тек Қазақстанда теңге енгізілгені 24 жылдан астам уақыт ішінде ол тұрақты және мықты валютаға айналмағанын атап өткіміз келеді. Оған шенеуніктердің соншама уақыт аралығында экономиканы әртараптандыруға және инклюзивті экономикалық өсімге жағдай жасауға қабілетсіздігі себеп болып отыр.
Десек те тұрақты және мықты валютаның болуын Ли Куан Ю қаржы орталығының табысты дамуының ең маңызды талабы деп санаған болатын. Ал Астанадағы қаржы орталығының қалыптасуы үшін бұл фактордың маңыздылығы мен қажеттілігі АХҚО сайтындағы «капитал нарығын дамыту, активтерді басқару, әлеуетті жеке тұлғалардың әлеуетін басқару, ислам қаржылары, жаңа қаржылық технологиялар» деп көрсетілген оның қызметінің негізгі бағыттарынан туындайды.
АХҚО басшылығы мәлімдеген жоспардың сәтті жүзеге асатынына күмән келтіруге осы дәлелдер де жеткілікті, ал оған Кремльдің Мәскеуде халықаралық қаржы орталығын құру туралы жоспары, және қазірдің өзінде құрылған, белгілі және өтімділік көлемі бойынша барынша тартымды қаржы алаңдарының бары да оның қалыптасуына кедергі болатынын айтпай-ақ қойсақ болады.


Не үшін велосипед ойлап табамыз?


Алайда Қазақстанда кезінде Сингапурда болмаған көзір бар, ол «көк фишкалар» компаниясының болуы, олардың акциялары мен облигацияларын орналастыру Қазақстанға елдегі қаржы нарығы мен капитал нарығын дамытуға үлкен түрткі болар еді.
Бірақ ондай бастаманы жүзеге асыруға болатын қолайлы сәт босқа өтіп кеткенін еске саламыз. Тіпті оның қалпына келтірілуіне қарамастан, егер әлемдік экономикадағы ағымдағы жағдайды ескерсек, онда қазақстандық «көк фишкалар» қағазын ішкі нарықта орналастырудың бүгінде - олар жинап алған қарыз міндеттемелері мен банк саласындағы бұрынғыша қиын жағдайды ескерсек, тиімділігі мен тартымдылығы төмен. Оны кем дегенде 12-14 жыл бұрын жасау керек еді.
Бірақ мүлдем жасамағаннан, кеш болса да жасаған жақсы. Бірақ «Астана» Халықаралық қаржы орталығы» деген айқайлап тұрған өршіл жоба Алматы өңірлік қаржы орталығын құру, «30 корпоративті лидер», «кластерлер» және тағы да басқа деген мембастамалар секілді кезекті бос сөз болып қаупі үлкен болып отыр.
Ал, осы жобалар бойынша қаншама әдемі уәделер беріліп, мәлімдемелер жасалды! Ал, осы бастамаларды жүзеге асыруға салық төлеушілердің қаншама қаржысы жұмсалды десеңізші, бір сөзбен айтқанда қызу жұмыс істеліп жатқандай көрініс көрсетілді, себебі бұл бастамалардың нәтижесі нөл екені баршаға аян …
Осы ретте мынадай сұрақ туындайды: не себепті ішкі акция нарығы мен капитал нарығында тәжірибесі мол Қазақстандық қор биржасының негізінде емес халықаралық қаржы орталығын құру жоспарлануда? Осы ретте, шенеуніктер түрлі шетелдік кеңесшілерге мемқаржыны жұмсауды жөн санайды. Яғни, қайтадан ешқашан жүрмейтін велосипед ойлап табуда.
Әлде, Астанада әлемдік компаниялар мен шетелдік инвесторлардың қатысуымен үлкен халықаралық қаржы орталығын құру жобасы «шымылдық» ретінде ойластырылуда ма?
Қазақстандағы саяси транзит орын алған кезде қазақстандық экономиканың тәтті бәліштеріне кезекті жекелендіру жүргізу үшін – нақты мүдделі тұлғалар үшін табысты компанияларды мемлекеттік сыңайлық сектордан шығару мақсатында ма?