Біз мемлекетті экономикадан алып тастауымыз керек

Алматы 5 наурыз ҚазТАГ - Валентина Владимирская. Қазақстанда, шын мәнінде, нарықтық экономика емес, адамдар бизнес жасай алмайды, өйткені мемлекет экономиканы басқарады, деп санайды белгілі қазақстандық экономист Алмас Чукин.
«Біз бұл мемлекетті экономикасынан алып тастауымыз керек, бізде еркіндік көп болуы үшін. Негізгі кеңес - капитализмнің көп болуы, яғни еркін нарықтық экономика», - дейді Чукин, ҚазТАГ-тың Қазақстан экономикасының дамуында қалай көтерілуі мүмкін деген сұрағына жауап беріп. Ол өз қорытындысын мемлекет бағаны реттеп отырады, сол арқылы бағаның нарықтық реттеуші ролін алып тастайды деп негіздеп отыр.
«Мен мемлекеттің жоқ секторларын (Қазақстан экономикасында - ҚазТАГ) табуға тырыстым, мен оны таба алмадым. Сіз қайда болсаңыз да, барлық жерде мемлекет баға белгілейді. Яғни, біз, шын мәнісінде, нарықтық экономика емеспіз, демек, адамдар мұны істей алмайды (белгілі бір салада бизнеспен - ҚазТАГ), себебі мемлекеттің рульі бар. Міне, солай», -  дейді сарапшы.
Баға - бұл сигнал. Кез-келген өндіруші өз өнімін бірдей өніммен салыстырады және ол қалай жұмыс істеп отырғанын түсінеді. Баға нарық реттегіші ретінде қызмет етеді, себебі біреуге сигнал береді - «сіз жаман жұмыс жасайсыз» деп, екіншісіне - «сіз жақсы жұмыс жасайсыз» деп түсіндіреді Чукин.
Қазақстандық энергетика саласында, 2011 жылдан бастап, 2009-2010 жылдардағы дағдарыстан кейін, үкімет тарифтерді бәсеңдетуге шешім қабылдады, осылайша инфляция көтеріле қоймайды және халық зардап шекпеді. Тарифті тізгіндеп және осылайша сигнал жіберілді.
Энергетикалық секторда осы жылдар ішінде бір доллар инвестиция салынбады, себебі «бұл қажет емес» деген сигнал жіберілгендіктен. Бақытымызға орай, біздің энергетикалық секторымыз КСРО мұрагері болып табылады, ол әлі де жұмыс істейді.
Бірақ ол жасанды түрде төмен бағамен жұмыс істейді, себебі негізгі құралдар – активтер жаңартылмайды.  
«Мен жаман нәрсе беремін, бірақ бәрі жалпы игілік үшін айтылады. Алматыда үш жеке автопаркі болды. Біріншіден, Есімов (Алматы қаласының әкімі 2008-2015 жылдары) мэрияның қарамағында бір мемлекеттік автопарк құрды.
Байбек келді (Алматы қаласының әкімі 2015 жылдан қазіргі уақытқа дейін), одан да көп құрды. Жаңа автобустар мемлекеттік ақшамен сатып алынады, олар төмен бағамен жұмыс істейді.
Жекеменшік иелері қайда? – Өліп қалған. Автобус қозғалысында мемлекет жекеменшік секторды жойды. Мэрилерінде мұнша ақшщалары жоқ қалаларда олар өмір сүріп жатыр», - дейді Чукин.
Бірақ жағдай керісінше қалыптасып отыр.
«Мен сізге жақсы мысал беремін, онда бір тиын жаратылмай бәрі жасалды.
10-15 жыл бұрын Қазақстанда балабақшалармен проблема болған, әсіресе нөлдік жылдары балалардың бумы болғанда, барлығы балалы бола бастады. Балабақшалардың өткір жетіспеушілігі байқалды.
Қазақстан президенті хабарлағандай, айналысып көріңіз, оны шешу керек. ҚНмЕ (құрылыс нормалары мен ережелер) жойылды. Кеңестік дәуірде санитарлық нормаларға сәйкес балабақшада жарты гектардан астам аумақ, жеке ойын алаңы бар жеке үй болуы тиіс.
Жекеменшік иелері мұндай балабақшаларды сала алмады - Алматыда жарты гектардан асатын жер алып, екі қабатты балабақша салып көріңізші. Бұл үнемсіз және оны ешкім қаламады», - дейді сарапшы.
Құрылыс ережелерін қайта қарады, барлық ережелерді жеңілдетті. Енді әр үй - балабақша, әрбір үлкен пәтер - балабақша.
Мәселе - жоқ. Кенеттен бізде әрбір жерде балабақша бар. Барлығы бақытты. Аналар жұмысқа шыға бастады. Экономика үшін - қатты пайда. Ал балалар, көз тимесін, балабақшасыз өлмейді - олар жалпы аулада жүреді.
«Қарапайым мәселе. Заңнамалық. Және плюс - шағын бизнеске жол берді, осы балабақшалардың барлығы жекеменшік», - дейді ол.
«Жеке қаржы секторы қандай да бір жағдайда елде бар, иә», - деп жауап береді ол. - Бірақ банктердің, брокерлік фирмалардың саны күрт төмендеді. Олардың көпшілігі кетіп қалды».
Капитализм толығымен жоғалып кеткен жоқ, сарапшы жалғастыруда. «Бірақ экономикалық өсім үшін қарапайым нәрселер жасау керек.
Мен бизнесмен ретінде елдегі нәрсені арттыра алуым үшін, біз нарықты көтеруіміз керек. Яғни, халық санын ұлғайту - туылу немесе Америкадағыдай иммигранттарды әкелу керек.
Біздің жағдайда, жерден ресурстарымызды көптеп алу немесе экспортты тәртіпке келтіруге болады. Өйтпесе, сұраныс қайдан келеді?».
Барлық ірі батыс компаниялары әлемдік сұранысты іздейді, сұраныс пен игерілмеген  нарықтарды іздейді. Австрияда үйдегілердің бәрі тығыз. Осылайша, олар бүкіл әлем бойынша экспорттау мүмкіндіктерін іздейді, деп экономист инвестордың алаңдаушылығын түсіндіреді.
«Біз осында отырмыз ... Біз өзіміздің нарығымызды аздап игердік. Бұл дегеніміз, адамдар байи түсуі үшін өзіміздікін (нарықты - ҚазТАГ) қағып-қағып алуыміз керек,  сонда нарық өседі, не экспортпен айналысуымыз керек, айталық Қытаймен», -дейді Чукин.