Нүркен Мырзағалиев: импорттау бола ма жоқ па

Астана. 28 қыркүйек. ҚазТАГ - Нұргүл Жігер. Қазақстанда мұнай өнімдерінің ішкі нарығындағы жағдай ең өзекті тақырыптардың бірі болып қалып отыр. Энергетика вице-министрі Мағзұм Мырзағалиев жұма күні үкіметте өткен брифингте «оның тапшылығы туралы айту мүмкін емес», өйткені «кейбір желілерде ғана жетіспеушілігі бар» деп мәлімдеді. Оның айтуынша, Ресейлік отын жеткізу жалғасады, яғни, елде бензин болады, бірақ әзірге тек әкелінетін. Ресейлік отын бағасы отандық қарағанда жоғары болып табылатындықтан отын бағасы, өзгереді. Алайда, вице-министр бағаға «көптеген факторлар» әсер етеді деп, нақты сандарды атаған жоқ.
Өткен аптада Атырау мұнай өңдеу зауыты жөндеу жұмыстарының мерзімінен бұрын аяқталуын жариялады, ал Павлодар мұнай-химия зауытының өкілдері отын тапшылығын болдырмау үшін олардың сұйыққоймаларында мұнай өнімдерінің жеткілікті екендігін айтты.
Осыған байланысты Табиғи монополияларды реттеу, бәсекелестікті қорғау және тұтынушылардың құқықтарын қорғау комитетінің мәлімдемелері, сондай-ақ оның аймақтық бөлімшелерінің жанар-жағар май құю бекеттеріне қатысты тергеу және айыппұлдар салу туралы шағымдары шиеленісті күшейтеді.


Мәселенің себептері мен оны шешудің ықтимал жолдары туралы біз «ҚазМұнайГаз Өнімдері» ЖШС бас директорының операциялық басқарма жөніндегі орынбасары Нүркен Мырзағалиевпен сөйлесіп отырмыз.
  
- Нүркен Қилымұлы, мұнай өнімдерінің бағасының өзгеруі қоғамда теріс қабылданады, ал айыптардың орасан зор үлесі ұлттық бренді бар компанияға тағылып отыр. Жанармай құю бекеттеріне құятын жанармай бағасының қалай қалыптасатынын айта аласыз ба?


- «ҚазМұнайГаз» жанар-жағар май стансасы Қазақстандағы ең ірі болып табылады. Біздің брендімізбен бүгінде еліміздің барлық өңірлерінде 340-тан астам станция жұмыс істейді, оның ішінде алыс қашықта да. Және біз, басқалар сияқты, біздің жауапкершілігімізді түсінеміз. Егер баға белгілеу туралы айтатын болсақ, онда бірге есептейікші. Бағаның 80-85% - сатып алу бағасы, ал тағы 4-6% - теміржол тарифтеріне сәйкес жеткізу шығыны. «ҚазМұнайГаздың» маржасы орта есеппен бір литр үшін 1 теңге. Барлық қалғаны - шығындар мен өзіндік құны.
Орыс жеткізушілердің көтерме бағасы бір литр үшін 160 теңгеден кем емес. Бірақ «ҚазМұнайГаз» жанармай құю бекетінде не көруге болады? Сондықтан бағалардың негізсіз көтерілуін айту дұрыс емес деп ойлаймын.
  
- Көптеген адамдар сұрайды: неге мұнай бағасының өсуіне не арзандауына қарамастан - Қазақстанда бензин бағасы тек жоғары көтеріледі?

  
- Бұл дұрыс сұрақ. 2015 жылға дейін бағаларды қарастырайық. Осы уақытқа дейін мемлекет біздің елімізде отынды сатуға болатын шекті бағаны белгіледі. 2011-2015 жылдары Қазақстандағы бензин бағасы 1,8% -ға өсті. Ресейде осы уақыт ішінде ол 12% -ға өсті. Дизель отыны үшін реттеу кезеңінде ішкі нарықтағы баға 10% -ға, Ресейде 47,2% -ға өсті.
Еліміз қазір көптеген жылдар бойы Қазақстан мен Ресейдің бағалары арасындағы жинақталған алшақтықты қуып жетіп келеді деп сенімдімін. Себебі нарық механизмдері бізге ұнайды ма, жоқ па - олар жұмыс істейді.
Сонымен қатар, қазір тіпті Қазақстандағы бензин бағасы әлемдегі ең төменгі орындардың бірі болып табылады және бір литрге 47 цент болып тұр.
Globalpetrolprices.com сайтының деректері бойынша, бұл көрсеткіште көшбасындағы Венесуэла, Сауд Арабиясы және Түрікменстан мемлекеті бензин бағасына субсидия беріп отыр.
Баға қалыптастыру механизмі нарық болып табылатын елдерде отынның құны әлдеқайда жоғары. Мәселен, Ресейде бір литріне 70 цент, АҚШ-та - 76 цент, ал Түркияда - $ 1,51.
Яғни, біздің нарық мұнай бағасының тербелісіне шынымен әрекет етуі үшін біздің бағаны тек орыс нарығымен ғана емес, әлемдік нарықпен теңестіру керек. Мысалға, бірнеше жылдан бері мен жұмыс істеген Грузияда бұл тәуелділік анық - газ құю станцияларының бағасы мұнай бағасының деңгейімен өзгеріп отырады.
Мен ерте ме, кеш пе, біз оған келеміз, өйткені нарық заңдары жойылмады.


- Отын нарығында мемлекеттік реттеуді тоқтату және отандық және шетелдік бағалардың теңгерімі туралы әңгіме қозғалды. Бөлшек желілік компанияларда 2015 жылдан кейін мемлекеттік органдармен қарым-қатынас қалай орнатылып отыр?

  
- Бұл сұраққа жауап беру үшін сізге тарихқа жүгіну қажет болуы мүмкін. Еске салайық, 2014 жылы зауыт жоспарлы жөндеу жұмыстарына тоқтаған кезде елде отын болмаған. Содан кейін жеке компаниялар Ресей Федерациясынан жанармайды жеткізбеді, себебі оның құны Қазақстанға қарағанда әлдеқайда жоғары болды.
Тек «ҚазМұнайГаз» жанар-жағар май құю станцияларының желісін тек ішкі нарықта мемлекет белгілеген бағамен толтыру міндетін алды.
Компания пайда таба алмайтындығы анық еді.
2015 жылы, сіздер білетіндей, мемлекет қаулысымен AИ-92 маркалы бензин бағасын мемлекеттік реттеуді жойды.
Сәйкесінше, барлық жанар-жағар май құю станцияларының желілерінің бағасы өсті, яғни компаниялар Ресейде өндірушілердің бағасымен отын әкелді.
Энергетика министрлігі тапшылықты болдырмауды мақсат етіп қояды, компанияларды ішкі нарықты импорт арқылы қанықтыруға ынталандырады.
Өйткені, тарихи тұрғыдан алғанда, Қазақстан барлық мұнай өңдеу зауыттарын жаңғырту аяқталғанға дейін импортқа тәуелді болды.

Ішкі нарықты толтыру үшін біздің елімізге АИ-92 көлемінің кемінде 30% және дизель отыныны 15% импорттауға тура келеді.
Бірақ басқа мемлекеттік органның өкілдері - ҚР ҰЭМ ТМРК ж БҚ – өкілдері «бағаны белгілеу және сақтау тұрғысында келісілген іс-қимыл фактілері» туралы тергеу жүргізді.
Нәтижесінде, «ҚазМұнайГаз» жанар-жағар май құю станцияларының желісі ішкі нарықтағы тапшылықты болдырмау үшін қабылданған шаралары үшін кейін оған 88 млн. теңгеден астам сомаға айыппұл салынды. Басқа ірі желілер де мемлекеттік бюджетке 90 млн. теңге көлемінде айыппұл төледі.
Қазақстанда мыңнан астам компанияға тиесілі 4,5 мыңнан астам жанар-жағар май стансасы тіркелген. Бағаны «келісілген түрде» көтеру және «сақтау» үшін осындай көптеген бәсекелестер өзара  қол жеткізуі қаншалықты шындық?

- Жақында монополияға қарсы органның баспасөз қызметі 2017 жылғы тергеу нәтижелері бойынша айыппұлдың жалпы сомасы 600 миллионнан астам теңгені құрайтынын мәлімдеді. Жаңа бағаның өсуі, шамасы, баға көтерілуіне тергеуді тудыруы мүмкін. Демек, бұған ұрынбау үшін компанияларға отын импорты тиімсіз болып табылады ма?


  - Сіз дұрыс айтасыз. Бір жағынан, Энергетика министрлігі нарықты отынмен қанықтыру және импортқа жағдай жасау үшін бәрін жасайды. Екінші жағынан, бұл жазалау үшін ТМРК ж БҚ ол үшін жазалайды. Сондықтан импорттан бас тарту мәселесі күн тәртібінде күрт түрде қалыптасып жатыр.
Ақыр соңында, біз түсінуіміз керек: біз отын бағасын көтермейміз, бірақ отын болмайды, не импорттаймыз және нарықты қанықтырамыз бірақ нарық бағалары бойынша.  
  
- Сұхбатыңызға рахмет!