Еркебұлан Свамбаев: Қазақстандық кәсіпкерлер әлі ғылымға басымдық бермейді

Алматы. 27 қазан. ҚазТАГ - Әнел Өтегенова. Қазақстандық биолог және жаратылыстану саласының магистрі Еркебұлан Свамбаев Сеул ұлттық университетінде (СҰУ) иммунология саласында PhD дәрежесін алуға оқып жатыр. Ол өзінің шет елде оқуына грантты бәсекелестіктің жоғары деңгейіне қарамастан шетелдік бірлескен бағдарлама арқылы алды.
Ол Оңтүстік Кореядағы университетке түсу және оқу үрдісіне ену қиындығы, ал ең бастысы докторлықты әлемдегі үздік университеттердің бірінде қорғауға болатындығы туралы біздің сұхбатымызда айтып берді.

- Еркебұлан, Сіз СҰУ-де PhD-ге оқуға грантты қалай алдыңыз?

- 2013 жылы Әл-Фараби ат. ҚазҰУ магистратурасын бітіргеннен кейін мен сол жерде PhD-ге түспекші едім. Дегенмен, профессорларым маған университеттің халықаралық бағдарламасын пайдалануға және Оңтүстік Кореядағы СҰУ-ға түсуге кеңес берді. Әрине, бұл шетелдік мекеме әлемнің 50 үздік университетінде, сондай-ақ Оңтүстік Кореяда биомедициналық зерттеулердің сапасы жоғары екендігін білдім, сондықтан таңдауым айдан анық болды.

- Сіздің ойыңызша, Корей университетінде оқуға түсуде басты рөлі неде болды?

- Менің ойымша, осы университеттің профессоры Skype-пен алдын ала сұхбат алуы болды-ау деймін. Бір сағат бойы ол менің оқу білімім мен ғылыми өткенім туралы, практикалық ғылыми дағдыларым, сондай-ақ жеке қызығатын нәрселерім туралы сұрады. Осы әңгімелесуден бір ай өткен соң, мен СҰУ грантын иеленгенім туралы хабар алдым, оған мен қатты қуандым. Расын айтқанда, бастапқыда қуанышқа «қысым» қосылды, өйткені СҰУ - Кореяның алдыңғы қатарлы университеті және, әрине, автоматты түрде оған түскендерге белгілі бір талаптар қойылады.

- Оңтүстік Кореяда сіздің оқу және зерттеуіңіз қанша жыл болады?

- Мен өз мамандығым бойынша СҰУ-дегі барлық теория 2 жыл алады, ал тәжірибе ұзақтығы менің зерттеулерім қанша уақытқа созылатынына байланысты. Мысалы, кейбір менің әріптестерім 5-7 жылдан астам уақыт бойы зерттеу жұмыстарымен айналысады.

- Егер сіз халықаралық бағдарламаға кірмесеңіз, СҰУ-да оқу ақысына қанша төлеуге тура келер еді?

- Мен әр теориялық семестрге 5 мың доллар төлеуім керек, кейінірек әр практикалық мерзімге 200 долларға дейін шығатын едім. Жалпы, биомедициналық зерттеулерге қатысты жаттығулар көбінде қымбат тұрады.

- Корейлік ғылыми мектеп пен қазақстандықтың арасындағы айырмашылық қандай?

- Ең алдымен қаржыландыруда. Оңтүстік Кореяда ғылымды коммерцияландыру бұрыннан бері кең таралған. Онда көптеген университеттер мемлекеттік бюджеттен емес, жеке инвестициялардан қаржыландырылады. Табысты компаниялар LG Electronics, Samsung және, косметика мен медициналық дәрі-дәрмектер шығаратын корпорациялар корей жоғары оқу орындарының тұрақты демеушісі болып табылады. Өйткені, олар жоғары оқу орындарында дәл зерттеулер жүргізуге мүдделі. Өкінішке орай, қазақстандық бизнесмендер ғылымға басымдық бермейді.

- Сіз докторлықты қорғаған соң Оңтүстік Кореяда қалуды және жұмыс істеуді жоспарлайсыз ба?

- Жоқ, мен өз отанымда жұмыс істеймін - Қазақстанда. Осы мақсатта шетелде оқуға бардым. CҰУ дипломымен, мені қуанышпен Корея Республикасының кез-келген компаниясында қабылдайды.

- Оңтүстік Кореяда зерттеу барысында қандай қиындықтар туындайды?

- Тіл кедергісі. Мен алғаш рет келгенде, корей тілінде «сәлем» деп айтуды тіпті білмедім. Көптеген корейлер, әсіресе Сеул маңындағы менің оқу блогымда, жақсы ағылшын тілін сирек айтады. СҰУ жетіспеушілігі - корей тілін қашықтықтан оқыту курстары жоқ. Сеулде өзі бар, бірақ жұмыс кестесіне байланысты оларға баруға уақыт жоқ. Сонымен қатар, СҰУ биомедициналық факультетінде оқыту көбінесе корей тілінде, алайда көптеген негізгі пәндер курстың ағылшын тіліндегі нұсқасы бар, бірақ меніңше, кейбір қызықты курстар тек корей тілінде қол жетімді. Сондықтан білімнің көпшілігін өз бетімен алу керек. Бақытымызға орай, барлық ғылыми материалдар ағылшын тіліне аударылған. Айтпақшы, корей PhD –де (кез келген басқа сияқты) кез-келген жағдайда өздігінен білім алу маңызды. Ақпаратты өзіңіз жиі таба аласыз және әртүрлі ғылыми әдістерді түсінесіз.
Менің Оңтүстік Кореядағы оқуымның тағы бір қиындығы - ғылыми зерттеулердің болжаусыздығы. Жалпы алғанда, кез-келген елде PhD докторантурасын аяқтау үшін сізге психологиялық икемділік (күшті және стресске төзімді психика) қажет. Сіз гипотезаны ұсындыңыз, бірақ эксперименттік зерттеулердің нәтижелері оны растайды және толықтай теріске шығарады. Немесе өте ұқсас зерттеулердің нәтижелері сіздің алдыңызда жариялануы мүмкін. Және сіздің барлық жылдық және тіпті көп жыл жұмысыңыздың бәрі заяға кетуі мүмкін, сізге зерттеу бағытын түзетуге тура келеді, егер сіз сәті түссе, онда тақырыпты мүлдем өзгерте аласыз.

- СҰУ- де оқу барысындағы жеке жетістіктеріңіз туралы айтсаңыз?


- Менің оқу рейтингім қазір 4.07 балдың 3,95 балы. Менің негізінен өз бетімше білім алып жатқанымды ескерсек, бұл жаман емес, практикалық нәтижелер де бар, бірақ олар «жеңіс» үшін жеткіліксіз. Менің университетімде, PhD қорғау үшін, маған импакт-факторы бар оннан астам мақала керек, немесе әрқайсысында бестен астам импакт-факторы бар екі мақала керек. Бұл ретте менің зерттеуім инновациялық, өзекті және нәтижелі болу керек. Яғни егер менің зерттеулерімнің нәтижесі жоғарыдағы талаптарға сәйкес келсе, мен оларды бірден жариялай аламын. Оған қоса профессор да «сенің қорытындыңмен» келісуі керек, себебі жариялауға қатысты «соңғы сөзді» сол айтады.


- Қазақстандық ЖОО-ларда ғылыми жұмыстарда плагиат кезедесді, Оңтүстік Кореда бұл жағы қалай?


- Плагиатқа қатысты бұл жақта бақылау қатаң. Тіпті менің есімде, жоғарыдағы талаптардың барлығын орындаған түлектердің жұмысында оның басқа ғылыми жұмыстармен «байланыстылығын» байқаған сәтте қорғауға жібермей, қайтадан қарау үшін қайтарып жіберген сәттері бар. Яғни плагиат туралы сәл бір элемент байқалса болды, ол жұмысты қорғауға жібермейді.


-Корейлік ЖОО-лардағы зертханалық жабдықтау қандай?


- Мәселен, СҰУ-де ең озық әлемдік аппаратура тұр. Қызығы, Оңтүстік Кореяның белгілі ЖОО-лары, атап айтсақ СҰУ, Азияның ЖОО-ларымен емес, АҚШ пен Еуропаның жетекші ЖОО-лармен бәсекелесуге тырысады, және Корейліктер ең озық аппаратура үшін қаржысын аямайды. Айталық, РНҚ мен ДНҚ анықтауға арналған киттер (жекелей ғылыми зерттеуге арналған реагенттердің дайын жинағы – ҚазТАГ) ғылыми ортада ең қымбат материалдың бірі болып табылады, Оңтүстік Корея жетекші компаниялардың киттерінен ешқашан үнемдемейді.


- Оңтүстік корейлік ғылыми ортада өзара көмектесу бар ма?


-Қазақстанда бұл жағы оңай, адамдар бір-бірімен тез тіл табысады. Жалпы Оңтүстік Кореяда да әріптестер бірі-біріне көмектесуге тырысады, ең болмағанда кеңестерімен.


- Сіздің биологиялық зерттеулеріңіз қандай болады?

- Бүгінгі таңда микроорганизмдер тудыратын көптеген аурулардың асқынуы және өлімнің өте үлкен пайызын беретін өте ауыр жағдайлардың бірі сепсис (бұл бұрынғыда қан улану деп аталатын - ҚазТАГ). Бұл жағдайдың тән ерекшеліктері - дененің барлық жерінде пайда болатын бақыланбайтын қабыну. Бұл қанның қоюлануына және ағзаның тірі ұлпаларының толық бұзылуына әкелуі мүмкін. Біздің лаборатория қабынуға қарсы әсері бар «холи қышқылдарының тұздары» деп аталатын топқа жататын затты зерттейді. Атап айтқанда, менің зерттеулерімде қабынуды азайту және сепсисті емдеу процесінде осы заттың әсер ететін зардап шеккен молекулярлық тетіктері анықталуы керек. Әрине, биологияда мұны бірнеше жолмен жасауға болады, бірақ мен өзімнің жаңа және бірегей жолды тапқым келеді, ол сонымен бірге қажетті нәтиже әкеледі.

- Оңтүстік Корея әскери саясатын болжау қиын ядролық державалардың бірі - КХДР мен көрші. Сіздің оқу орныңыздың қауіптілігі туралы ойланбадыңыз ба?

- Жоқ, сонымен бірге, Оңтүстік Корея қоғамында, жалпы алғанда, ештеңе болған жоқ сияқты өмір сүріп жатыр: оқу, жұмыс істеу, мәдени іс-шараларға қатысу, сән және кинотеатрды жақсы көреді... Және бұл Солтүстік Кореяның барлық қатерлеріне қайшы келеді. Мүмкін, осы тыныштық пен жергілікті тұрғындардың «ертеңгі күніне» деген сенімділігі маған берілді.

- Сіздің ойыңызша, Оңтүстік Корея мен Қазақстандағы өмір арасындағы айырмашылық қандай?

- Оңтүстік Кореяда өзіме қазақстандық тамақ жетпейді. Ал Қазақстанға корейлік достық пен ашықтық жетіспейді. Мен әлі де корейлерді ұнатамын, олардың елі, мәдениеті мен салт-дәстүрлеріне деген қамқорлық ұнайды. Олардың сөздері мен іс-әрекеттерінде қандай да бір туа біткен патриотизм бар. Бұл сапа, менің ойымша, біз кәрістерден оны үйренуіміз керек.

- Сұхбатыңызға рахмет!