Бақыт Қоғұлов: Біз қор қаражатының сақтығы мен салымшылардың мүдделері қорғалатын бағытқа шоғырланғанбыз

Алматы. 18 қыркүйек. ҚазТАГ - Сергей Зелепухин. Жақында, Дүниежүзілік банк (ДБ) аға қаржы экономисті Колин Maсеник Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қорының (ҚДКҚ) жұмысының депозиттерге кепілдік беру жөніндегі халықаралық қауымдастығының (IADI) негізгі принциптеріне сәйкестілігін бағалады. Естеріңізге сала кетейік, сарапшы қордың аналық құрылымы - Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінен (ҚҰБ)операциялық тәуелсіздігінің жоқтығына, оның қызметкерлерінің құқықтық қорғау жоқтығына және Қазақстанның депозиттерге кепілдік беру қоры мен Ұлттық банк арасында «банк жүйесіндегі дағдарыс орын алған жағдайда» «ақпарат және үйлестіру ағымдарының әлсіз тұстарына» назар аударды. ДБ тәуелсіз бағалауын ҚДКҚ қалай қабылдағанын және осыған байланысты қорда қандай өзгерістер жоспарланғаны туралы біз оның төрағасы Бақыт Қоғұловтан айтып беруін сұрадық.

- Бақыт Бектұрғанұлы, сіз Колин Масениктің айтқан бағалауына қалай қарайсыз? Сіз бұл бағалауға келісесіз бе?

- Ең алдымен, біз қорды бағалауды Халықаралық депозиттерге кепілдік беру жүйесі қауымдастығының негізгі қағидаттарына сәйкес жасауды сұрадық. Нәтижесінде, шын мәнінде, белгілі бір сәттер анықталды, біз одан әрі жұмыс істеуді ұсынамыз.
Негізгі ескертулер бізде Ұлттық Банктің операциялық тәуелсіздігі жеткіліксіз болғандықтан, банктік құпияға қолжетімділік жоқ, және, тиісінше, реттеушінің банктерді тексеру нәтижесінде алған ақпаратқа қол жетімділігі жоқ.
Бұдан басқа, қазақстандық депозиттерге кепілдік беру қорының жеткіліксіз қаржыландырылуы және оны Ұлттық Банктен қаржыландыруға тәуелділігі көтерілді. Бірақ барлық көтерілген мәселелер толығымен шешіледі.
Жалпы алғанда, IADI-тің негізгі принциптері депозиттерді сақтандыру бойынша ұйымдарға арналған бағыт болып қала береді. Ол, ең алдымен, депозиттердің тиімді сақтандыру жүйесін құру және пайдалану жөніндегі тәжірибе алмасу үшін тұғырнама ретінде қызмет етеді, және, әрине, оның мүшелері, сондай-ақ қаржы нарығының басқа да салаларындағы ұйымдар, IADI іргелі принциптеріне сай ұмтылады – ол депозиттерді сақтандыру саласындағы негізгі құжат .
Ол, мысалы, Банктік қадағалау жөніндегі Базель комитетінің тиімді қадағалауда негізгі принциптеріне қаржы нарықтарының реттегіштері сай келуге ұмтылатыны секілді табиғи нәрсе және қажетті болып табылады.

- Яғни, оның барлық мүшелері бірдей бірлестіктің іргелі қағидаттарына сәйкес келмейді деп айтқыңыз келе ме?

- Әлем депозиттерді сақтандыру жүйелерінің көптеген модельдерін іске асырғандықтан, депозиттерге кепілдік беру ұйымдары өздерінің архитектурасының қаржы нарықтарының конъюнктурасына және экономикалық даму дәрежесіне негізделген IADI принциптерін өздерінің модельдеріне бейімдейді.
IADI моделінің қағидаларына ең сәйкес келетін мысал - АҚШ-тың Депозиттерге кепілдік беру жөніндегі Федералдық корпорациясы, ол 80 жылдан бері келе жатыр және ол 1933 жылы «Ұлы депрессия» туындаған банк дағдарысының салдарынан пайда болды.
Қазақстандық депозиттерге кепілдік беру қоры 18 жыл ішінде елеулі өзгерістерге ұшырады және жеке тұлғалардың депозиттеріне кепілдік берудің тиімді жүйесін құруда жақсы нәтижелерге қол жеткізді. Бағалаудың нәтижелері бойынша IADI қағидаларына көп сәйкес келеді.

- Дүниежүзілік банк сарапшысының баға беруіне реакция қандай болады?

- Қазіргі уақытта реттеуші Ұлттық Банктің мандатын нығайту, оның реттеушілік функцияларын күшейту, банк секторының тұрақтылығын арттыру, тәуекелдерге негізделген қадағалауды енгізу, проблемалық банктерді сауықтыру және реттеу рәсімдерін жетілдіруге бағытталған заң жобасын әзірлеу бойынша белсенді жұмыс жасап жатыр. Осы өзгерістердің шеңберінде қордың мандатына «pay-box plus» моделінен, яғни «төлем кассасынан» қосымша өкілеттіктері бар «корпоративтік таратушы» моделіне ауысу арқылы жоспарланып отыр.
Біз сондай-ақ проблемалық банктерді мәжбүрлеп тарату мен кепілдік өтемақы төлеу қажеттігін реттеуде проблемалық банктерге ең қолайлы әлемдік озық тәжірибені пайдалана отырып, оның мәнісі осындай процедураларды банк есебінен қаржыландыру болып табылады, проблемалы банкті ерте реттеуде сапалы алға жылжушылық болады деп күтудеміз.
Ол аз десеңіз, жоғарыда аталған заң жобасын шеңберінде Қордың мандаты өсуінен реттеуші және Қор арасындағы ақпарат алмасуды жақсарту, банк құпиясына қол жетімділікті кеңейту, біздің қызметкерлер мен Ұлттық Банк қызметкерлерінің де құқықтық қорғауды қамтамасыз ету шешіледі, қор проблемалық банктерді реттеуде қатысады.
Айта кету керек, осы салада P & A құралын пайдаланудың бірінші жағымды тәжірибесі бар, яғни «Казинвестбанк» АҚ мен «Альфа-Банк» АҚ арасындағы осы процедураны өткізу мысалында проблемалық банктің активтері мен міндеттемелерін басқа банкке бір мезгілде беру.

- Банк құпиясына қол жеткізгеннен кейін қорға қандай мүмкіндіктер ашылады?

- Банктік құпияға қол жеткізу Ұлттық Банктің осы немесе басқа банктерге немесе банктерге түзету шаралары туралы уақтылы ақпарат алу мүмкіндігін ашады. Бұл, өз кезегінде, біздің «скоринг» жүйесінде ескерілетін болады.
Бірақ мен мүмкіндігінше көп ақша жинауға бағытталғанымызды және дағдарыс жағдайында олар проблемалы банк салымшыларына төленетінін атап өткім келеді. Біз белгілі бір банктің проблемаларын алдын-ала анықтап аламыз және сау активтер бар болғанда, тиісті шараларды қолдана отырып, жеке және заңды тұлғалардың депозиттерін қорғауға, бұл активтерді проблемадан қаржылық тұрғыдан тұрақты банкке көшіруге тырысамыз. Бұл жағдайда біздің қордың қаражаттары сақталады, ал салымшылардың мүдделері қорғалады. Заң жобасы дәл осы мақсатқа жетуге бағытталған.


- Банк секторында жинақталған проблемаларды шешу үшін тағы қандай шаралар көзделген?

- Өздеріңіз білетіндей, ағымдағы жылдың 30 маусымында Ұлттық Банк Қазақстан банк секторының қаржылық тұрақтылығын арттыру бағдарламасын бекітті. Осы бағдарлама аясында бірнеше іс-шаралар қарастырылған. Атап айтқанда, банктерді жетілдіру әдістері мен қадағалау әдістерін жетілдіру жоспарлануда.
Өздеріңіз білетіндей, жүйеқұрушы банкке қолдау көрсету бағдарламасының бірінші кезеңі жүзеге асырылды. Енді екінші кезең басталды, оның шеңберінде жекелеген ЕДБ өз қаржылық сауықтыру жоспарларын ұсынады. Осы жоспарларға сәйкес Ұлттық Банк осы банктерді өз акционерлерімен бірлесіп қаржыландыру туралы шешім қабылдайды.


- ДБ бағасына қайта оралсақ, Сіз сарапшылар атап өткен проблеманы шешуге мүмкіндік бермейтін бірқатар субъективті және объективті себептер бар деп ойламайсыз ба?

- Бүгінде сақтандыру депозиттері жөніндегі көптеген мекемелердің ағымдағы қауіптер салдарынан өзгерістерді бастарынан кешкендерін немесе кешіп жатқанын атап өткім келеді. Бүгінгі шындықта қор да бір орында тұрмайды, өз тиімділігі мен сол қауіптерге қарсы тұра алатын қабілетін арттыруға тырысады.
Алайда сапалы өзгерістер – ол әркез эволюциялық процесс, ол депозиттерді сақтандыру қорларына және жалпы қаржы нарықтарына белгілі бір даму кезеңінен өтуді талап етеді.

- Ал ҚДКҚ қорландыру мәселесін ары қарай шешу қалай қарастырылып жатыр?

- Мен бұған дейін де атап өткендей, біз «корпоративті ыдыратушы» үлгісіне көшуді жоспарлап жатырмыз. Жалпы проблемалы банктерді реттеу рәсімдерін өзгерту жоспарлануда. Олар мәжбүрлі таратуды және көп жағдайда банк саласы қаржыландыратын, тек кей жағдайларда ғана қордың әлеуметтік резервінің қаржысының қатысуы мүмкін реттеу құралдарының көмегімен кепілді өтемді төлеуді болдырмауға тырысады.

- Бұл заң жобасын қашан қабылдау жоспарлануда?

-Бұл заң жобасының маңыздылығын ескере келе оны жыл соңында қабылдау болжануда.

- Сұхбатыңызға рақмет!

Анықтама
1 тамыздағы жағдай бойынша, Қазақстандық депозиттерді кепілдендіру қорының резервінде Т538,3 млрд көлемінде қаржы бар. Заң жобасымен бекітілген ағымдағы өтем сомасының деңгейін ескере келе, ҚДКҚ банктік салымдар мен жеке тұлғалардың есебінің 99,7%-на толық көлемде кепіл береді.