Азамат Mайтиев: Табиғи монополиялар қызметтерінің бағасы стратегиялық өнімдерінің бағасына қарап өзгеріп отырады

Алматы. 26 қыркүйек. ҚазТАГ - Владимир Радионов. 4 қыркүйек Парламент палаталарының бірлескен отырысында Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың сөйлеген сөзінің бағыттарының бірі коммуналдық қызметтердің тарифтері өсуі болды.
Еске сала кетейік, Мемлекет басшысы тарифтердің көтерілуіне екі негізгі себеп бар дей келіп, олыр тым арзан болуы себепті ТКШ саласына шетелдік инвестицияны тарту мүмкін еместігін айтты.
Сонымен қатар 2015 жылы табиғи монополиялар тарифтерін 5 жыл шектеу - 2016 жылдан бастап 2020 жылға дейін - жүзеге асырылды.
Алдағы жылдары тариф көтерілуі мүмкін бе, және қандай жағдайда болуы мүмкіндігі туралы біз Қазақстан ұлттық экономика министрлігі (ҰЭМ), Табиғи монополияларды реттеу, бәсекелестікті қорғау және Тұтынушылардың құқығын қорғау комитетінің төрағасы Азамат Maйтиевпен әңгіме болады.


- Азамат Бақдәулетұлы, таяу болашаққа болжам жасай аласыз ба? Табиғи монополия қызметтерінің құны қалай өзгереді және сәйкесінше коммуналдық төлемдер?

- Біздің комитет табиғи монополияларға бақылау жасау және монополияға қарсы заңнаманы сақтау, яғни бәсекелестікті қорғау функцияларын біріктіреді. Жақында Мемлекет басшысы айтқан коммуналдық қызметтер тарифтерін мақұлдау біздің жұмысымыздың бағыттарының бірі болып табылады. Қазіргі уақытта Еуропалық Қайта құру және Даму Банкімен бірлесіп табиғи монополиялардан, оның ішінде тұрғын үй-коммуналдық шаруашылыққа инвестицияларды тарту мақсатында тарифтерді қалыптастыру әдіснамасын жетілдіру бойынша зерттеу жүргізіп жатырмыз.
Бұл зерттеу өте көп жұмыс және нәтижесі жаңа жұмыс әдісін енгізуді көздейді, оның жұмыс жобасы «тарифті қалыптастырудың ынталандырушы әдісі» болып табылады. Болжам бойынша біз іс жүзінде оны 2020 жылға қарай қолдана бастаймыз деп жоспарлап отырмыз.


- Яғни келесі үш жылда тарифтер өзгермейді?

- 2015 жылы қабылданған тарифтік саясат аясында біз ұзақ мерзімді бесжылдық тарифтерге ауысқан кезде өзгеретін болады. 2015 жылы ауқымды жұмыс жүргізілді, табиғи монополиялар субъектілерінің іс жүзінде бес және одан да көп жылдар бойы қолданылатын шекті тарифтер бойынша жұмысқа ауысты. Тиісінше, 2021 жылы ғана осы тарифтердің әрекет ету мерзімі аяқталады, осы тарифтерге енгізілетін инвестициялық бағдарламалар іске асырылатын болады. Сонда оларды қайта қарауға болады.
2021 жылы ғана осы тарифтерді пайдалану мерзімі аяқталады, содан кейін барып инвестициялық бағдарламалар енгізіле бастайды. Бәрі табиғи монополияның, аймақтың, қызмет көрсетудің нақты тақырыбына байланысты болады.
Сонда оларды қайта қарауға болады.
Бір жерде 5 жылға (2016-2020 жж.) тарифтер бекітілді, бір жерде - 5 жыл бойы біртіндеп өзгеріп, өсу мен төмендеу үрдісімен біртіндеп өзгерді және бұл жағдайда жыл сайын белгілі бір мөлшерде өзгеруі мүмкін.

- Шектік тарифтер енгізілгеніне қарамастан, монополистер өз қызметтерінің құнын арттыру үшін өтініш жасауға құқылы ма?

- Шекті тарифтер тіпті олардың жарамдылық мерзімі бекітілген мерзімде өзгеруі мүмкін бірнеше сәттері бар. Осы сәттердің бірі - стратегиялық тауар құнының өзгеруі.
Заң «стратегиялық тауарлар» ұғымын белгілейді - бұл табиғи монополия субъектісі үшін қызмет көрсетуге қажетті өнім.
Мәселен, сумен қамтамасыз ету саласында стратегиялық тауар электр энергиясы болады: сумен қамтамасыз ету үшін электр энергиясының үлкен көлемі қажет (мысалы, сорғылардың жұмыс істеуі үшін) және су арнасының шығындары жалпы шығындар құрылымындағы үлесі 30% -ға жетеді.
Егер стратегиялық тауар қымбатқа түссе, табиғи монополия субъектісі төтенше реттеуші шара ретінде тарифтің осы құрамдас бөлігін ғана өзгерту үшін Комитетке жүгіне алады. Біздің жаңа тарифті мақұлдау немесе келісуден бас тарту - бұл монополистің оның дәлелдеріне қаншалықты сенімді екеніне байланысты.
Тарифтерге өзгерістер енгізу туралы өтінімдер үнемі аталған электр энергиясына, көмірге, газға түседі. Соңғы екеуі - жылумен жабдықтаушы ұйымдар, қазандықтар үшін стратегиялық тауар. Бізде көмір бағасы мезгіл сайын көтеріледі - демек, жылу құнын арттыру үшін негіздер бар.

- Сіз стратегиялық тауар бағасына әсер ете аласыз ба?

- Егер көмір туралы айтатын болсақ, онда жоқ. Тауар газының бағасын біз реттемейміз. Мұнда Энергетика министрлігі жыл сайын көтерме бағаны бекітеді, Министрдің бұйрығымен өзгертілуі мүмкін. Ал өзгерген жағдайда тарифтерді қайта қарау тізбегі қосылады да біз де оған тартыламыз.


- Табиғи монополиялар саласындағы бәсекелестік нарығын дамыту мүмкін бе? Атап айтқанда, электр энергиясын биржалық сауда-саттықты енгізуді ұсынылды, оның соңғы пайдаланушысына оның бірнеше жеткізушісі болуды қамтамасыз ету үшін.

- Электр энергиясымен сауда жасау, мысалы, оны мысал ретінде айтқан болсаңыз, ол бүгінгі күні бәсекеге қабілетті нарық болып табылады, бұл сала табиғи монополия емес. Табиғи монополия саласына электр қуатын беру желілері арқылы электр энергиясын беру кіреді. Заңның тілінде табиғи монополия қызметі бәсекелестік ортаны құру техникалық немесе экономикалық тұрғыдан тиімді емес болып табылады. Желі бірдей, әрине, сіз екіншісін құра аласыз, бірақ бұл экономикалық жағынан тиімсіз.


- Тағы бір даулы мәселе, деп ойлаймыз, инвестициялық компонент деп аталатынды тарифке қосу. Әрбір тұтынушы еріксіз түрде монополист активтерінің бір бөлігінің иесі бола ма?

- Бұл жағдайда инвестициялық құрамдас бөлікті басқаша түсіну керек. Тарифтер түрінде жиналған қаражат есебінен жаңа актив салынып жатқан немесе қолданыстағы су, жылу және электрмен жабдықтау желілерін реконструкциялау жұмыстары жүріп жатыр, сондықтан тұтынушы өзіне жақсы қызмет көрсетеді. Мысалы, сумен жабдықтау желілері туралы айтатын болсақ, су үзіліссіз күнделікті жалғасады, бұл сапасы жақсы. Сонымен қатар жеткілікті температурадағы жылуды, күніне бірнеше рет өшпейтін электр қуатындай айтуға болады.


- Біз тұтынушыларға тоқталғандықтан, сіздің комитетіңіздің міндеттерінің бірі тұтынушылардың құқықтарын қорғау болып табылады. Бұл бағытта комитеттің өкілеттіктері мен саясаты қандай?

- Таяу уақытқа дейін ҰЭМ-де тұтынушылар құқықтарын қорғау жөніндегі жеке комитет болатын. Жылдың басында халықтың санитарлық-эпидемиологиялық салауаттылығы, техникалық регламенттерде белгіленген талаптарға сәйкестігін бақылау және қадағалау, сондай-ақ азық-түлік қауіпсіздігі саласында өкілеттіктердің басым бөлігі Денсаулық сақтау министрлігіне берілді.
Белгілі бір тауар нарығы (киім, тамақ, тұрмыстық техника) туралы айтатын болсақ, біздің комитет тек тұтынушыларды қорғау мәселелерімен айналысады деп айту дұрыс болмас еді. Атап айтқанда, тауарлардың сапасын қадағалау және тұтынушылардың құқықтарын сақтау, құқықтық қатынастарды реттеу тиісті министрліктер тарапынан жүзеге асырылады. Тұтынушылар құқығын қорғау бойынша жұмысымыз түсіндірме сипатта болады.
Тұтынушыға ұнамайтын нәрсе болса - ол біздің комитетімізге шағым жаза алады, біз оған түсініктеме бере аламыз: «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» заң бар, сізде құқықтарыңыз бен міндеттеріңіз бар, содан кейін оның әрекеттерінің алгоритмі (14 күн ішінде тауарды тапсыру үшін, егер сотқа шағымдану және абайсызда сатушыны жазалау қажет болса - қандай уәкілетті органға хабарласу керек екенін көрсетіңіз). Ойынның ережелері нақты анықталған, және кез келген тұтынушы бізге өтініш беруге құқылы: біз жауап береміз, түсіндіреміз қалай екенін.

- Сұхбатыңызға рахмет!